Sağlam Kafa Sağlam Vücutta Bulunur, Peki Sağlam Vücut?

Günlük yaşamımızda her gün birçok aktiviteyi bir arada yaparız. Bazen yürürken adres ararız, yolu bulmaya çalışırken levhalara bakarız, arkadaşımızla sohbet ederiz; bir tepsi kahveyi taşımaya çalışırız; fiziksel bir iş yaparken bankadaki hesabımızı, eşimizin doğum gününü vesaire düşünür bir yandan da yaptığımız aktiviteye sorunsuz şekilde devam ederiz. İşte bizim bu hiç düşünmeden yaptığımız ikili aktivitelere Dual-Task; daha fazla işi bir arada yaptığımız aktivitelere ise Multi-Task denir. Son dönemde kullanılmaya başlanan bu terimler, çeşitli durumların rehabilitasyonu amacıyla düzenlenen egzersiz yaklaşımlarında da yer almaya başlamıştır.

Çoklu aktivite yapabilme yeteneği, iki yönlü olarak incelenmesi gereken bir konudur.

1. Beynimizi bir yetenek havuzu olarak düşünürsek, en yetenekli olduğumuz işleri yaparken en az eforu harcarız. Böylece aynı anda başka aktivitelere de yetecek fazladan eforumuz kalır! Örneğin; çok iyi matematik işlemi yapabiliyorsak hesap yaparken aynı anda sorunsuzca yürüyebiliriz; fakat matematik yeteneğimiz iyi değilse hesabı düşünürken bir bakmışız ayağımız takılıvermiş.
2. Günlük hayatta pek çok örneğini görebileceğimiz bu kavram için bilişsel yeteneklerin üst seviyede olması gerekir. Zihinsel süreçler, özellikle yaşlılık veya başka bir sebebe bağlı olarak yürüme güçlüğü çekenlerin fonksiyonel yürümeyi sürdürebilmesinde önemli yer tutar.

Fonksiyonel bir yürüyüş için güçlü olması gereken bilişsel yetenekler hangileridir?

• Yürütücü işlevler: Bu işlevler, bir amaca ulaşmak için ihtiyaç duyulan becerilerin tümü olarak tanımlanabilir. Örneğin; bir futbolcu olduğunuzu düşünün, gol atmak için aşağıdaki bilişsel yeteneklerinizin hepsini kullanmanız gerekir;

• • • Çevreyi algılama: Öncelikle hangi arkadaşınız nerede, kaleye ne kadar uzaksınız, rakip savunma oyuncularının durumu ne; bunları algılamalısınız.
    • Hareketi planlama: Algılama işlemi sonrasında kendi planınızı yapmalı, hangi bölgeden nasıl geçeceğinizi, hangi ayakla topa vuracağınızı vb. stratejilerinizi kafanızda belirleyebilmelisiniz.
    • Amaca uygun eylem: Stratejileri belirledikten sonra artık eyleme geçmelisiniz. Hareketlenip planladığınız doğrultuda gitmeniz gerekir.
    • Etkin performans: Ancak hareketleri yaparken hem planladığınız stratejiyi doğru kullandığınızdan emin olmalı hem de yaptığınız hareketleri ustalıkla gerçekleştirebilmelisiniz.
    • Bilişsel farkındalık: Çevreyi algılayarak ustalıkla geliştirdiğiniz performans esnasında doğru kaleye gol attığınızdan da emin olmalısınız.
• Dikkat: Detayları atlamadan, performansınızın uzun süre ve aynı kalitede devam edebilmesi olarak nitelendirilebilir.

• Ruhsal durum: Tüm bu detaycılık ve bilişsel faaliyetlerin tam performans ile sürdürülebilmesi için berrak bir zihin, depresyondan arınmış mutlu bir ruh hali olmazsa olmazdır.

Yukarıda bahsi geçen ve beynin çeşitli bölgeleri tarafından kontrol edilen bilişsel yeteneklerin, bir veya birkaçı birden bozuksa yürüme fonksiyonunda sorunlar olabilir (1). Yürürken çevre ile doğru iletişimi kurabilmeli, yürüdüğümüz zemine ve uzaklığa uygun yürüyüş planımızı yapabilmeli, en uygun yürüyüş paterni ile doğru yöne yürüyüşümüzü gerçekleştirebilmeliyiz. Anlaşılacağı üzere yürüme, fiziksel olduğu kadar bilişsel de bir iştir. Yukarıda bahsi geçen futbol örneği; bir hastanın yürüyüşüne, elini kullanmakta zorlanan birinin masadaki su bardağına uzanıp su içişine kadar birçok durumla özdeşleştirilebillir.

Mental esneklik; yani kıvrak zeka yeteneğinde azalma ve yaratıcı düşünmedeki yetersizlik sonucunda başta yaşlılar olmak üzere, yürüme aktivitesinde zorlanan insanlar, günlük yaşam aktivitelerinde de zorlanmaktadır. Bu insanlar, enerjilerini bilişsel görevlerine harcadıkları sırada, yürüme vb. işlevleri yerine getirmekteki kayıplarını daha belirgin şekilde yaşarlar.

Ghai ve arkadaşları, 2017 yılında yayınladıkları ve 1.284 çalışma arasından seçtikleri 42 çalışmaya dayanarak bir meta-analiz raporu hazırlamışlardır. Çalışmalara katılan yaşlı veya inmeli, toplam 1.480 katılımcı incelendiğinde; düşmeye eğilimli katılımcılarda, fiziksel bir aktivite yaparken bilişsel veya fiziksel ikinci bir görev verilerek yapılan eğitimlerin yani ikili (bilişsel ve motor) eğitimlerin, denge ve düşme üzerine %87.5 gibi anlamlı bir oranda olumlu etkisi olduğunu ortaya koymuşlardır (2).

Yürüme, temelde motor bir fonksiyon olarak bilinse de son dönem çalışmalar, yüksek mental fonksiyonun mutlak gerekli olduğunu göstermektedir (3).

Biz fizyoterapistler; MS, Parkinson, İnme, CP, Ataksi, yaşlılık, sporda performans artışı vb. için yaptığımız seanslarda; salt fiziksel çalışmalarla yetinmeyip zihinsel performans gerektiren görevler de veririz. Bunlar; hafıza-dikkat gerektiren veya fiziksel egzersizin yanında bilişsel egzersiz de içeren çalışmalardır. Örnek verecek olursak; ayakta denge çalışırken birer tane atlayarak haftanın günlerini saymak; bulmaca, aritmetik yeteneklerine uygun oyunlar; kutu oyunları gibi motive edici bilişsel aktiviteler yapılabilir. Bu aktivitelerin, fiziksel sağlığı olumlu yönde etkileyeceği bilinmelidir.

Sonuç olarak tabii ki “sağlam kafa sağlam vücutta bulunur” ancak yeni literatüre göre “sağlam vücut da sağlam kafada bulunur.”

Merak etmeyin fizyoterapistiniz yanınızda!

Volkan YÜZLÜ, Fizyoterapist (Fizyoterapistinizle ilgili detaylı bilgi almak için lütfen tıklayınız.)

KAYNAKLAR

1. Güler S. Yaşlılarda yürüme bozuklukları ve kognitif yıkım arasındaki ilişki, Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 2011.

2. Ghai S, Ghai I. Effects of dual task and dual tasking on postural stability: a systematic rewiev and meta-analysis. Clin Interv Aging, 2017.

3. Woollacott M, Shumway-Cook A. Attention and the control of posture and gait: a review of an emerging area of research, Gait Posture, 2002.